kataliza

kataliza (engl. catalysis; njem. Katalyse; rus. катализ), mijenjanje brzine kem. reakcije katalizatorima, koji se ne troše u reakciji i ne ulaze u njezine produkte. Takve katalitičke reakcije uključuju stvaranje nestabilnih međuprodukata (tzv. aktivirani kompleksi) između → katalizatora i reaktanata, koji dalje reagiraju, te oslobađajući katalizator daju produkte reakcije. Ubrzanje kem. reakcija katalizatorom naziva se pozitivnom katalizom, a usporavanje ili zaustavljanje inhibitorima negativnom katalizom ili inhibicijom. Katalitičke se reakcije najčešće razvrstavaju prema agregatnim stanjima reaktanata, produkata i katalizatora. U homogenoj katalizi svi su u istoj fazi, a u heterogenoj katalizi katalizator je drukčijega agregatnoga stanja od reaktanata i produkata. Reakcije homogene katalize uključuju alkiliranje i aciliranje aromatskih ugljikovodika uz metalne halogenide kao katalizatore (Friedel-Craftsove reakcije) te reakcije polimerizacije uz Ziegler-Nattine katalizatore (smjesa metalnih halogenida i organometalnih spojeva). U heterogenoj katalizi među najvažnijima su katalizatori za reakcije hidrogenacije, dehidrogenacije i oksidacije (platina, paladij, nikal, kobalt i dr.). Primjenjuje se u kem. industriji (~ 90% kem. industrijskih procesa odvija se uz katalizatore), a važna je i za životne procese koji se odvijaju djelovanjem → enzima.