eksplozivi

eksplozivi (engl. explosives; njem. Explosivstoffe, Sprengstoffe; rus. взрывчатыe вeщeства), kem. spojevi ili smjese koji zagrijavanjem, udaranjem, trenjem ili inicijalnim paljenjem trenutačno oslobađaju veliku količinu energije (najjači eksplozivi razvijaju toplinu ~ 7000 kJ/kg) i plinova, pa ekspanzijom ruše i razaraju. Njihova je eksplozivnost uzrokovana nestabilnim atomskim skupinama u molekulama (npr. O–O u peroksidima i ozonidima, O–Cl u kloratima i perkloratima, NO₂ u nitro-spojevima i nitratima, N≡N u azidima i diazo-spojevima, N≡C u fulminatima, C≡C u acetilidima i acetilenima). Važna su svojstva eksploziva osjetljivost na udarce i temperaturu koji uzrokuju spontano paljenje eksploziva, te tlak koji razvijaju izgaranjem, tj. → eksplozijom. Upotrebljavaju se u građevinarstvu i rudarstvu, ali im je najvažnija i najšira primjena u ratnoj tehnici. Razvrstavaju se u barute, brizantne i inicijalne eksplozive, te pirotehničke smjese koje čine posebnu skupinu. Baruti i pirotehnčke smjese pretvaraju se u plinovite produkte izgaranjem (nitrocelulozni → barut izgara brzinom od nekoliko milimetara u sekundi, crni barut ~ 400 m/s), a brizantni i inicijalni eksplozivi detonacijom (širenje kem. reakcije unutar eksplozivne tvari nadzvučnom brzinom). Brzina detonacije kreće se od 2800 m/s (amonit) do 9200 m/s (oktogen), a može se smanjiti dodatkom tzv. flegmatizatora (voda, voskovi, vazelin). Dodatkom senzibilizatora (aluminijski prah) povećava se osjetljivost eksploziva. Barut se rabi za potiskivanje i izbacivanje zrna iz vatrenoga oružja i artiljerijskoga oruđa jer reagira najsporije od svih eksploziva, pa plinovi nastali njegovom eksplozijom ne uzrokuju rasprsnuće čahure ili cijevi. Brizantni eksplozivi uzrokuju velika razaranja, pa se upotrebljavaju za miniranje u građevinarstvu i rudarstvu, te za punjenje topovskih projektila, mina, bomba i dr. Najvažniji su brizantni ekspolzivi → dinamit, praskava želatina, → trinitrotoluen (TNT), pikrinska kiselina, pentrit, heksogen (ciklonit), oktogen (homociklonit), amonit, celulozni nitrat (nitroceluloza) i tetril. Plastični eksplozivi sadržavaju sitnozrnate kristale brizantnoga eksploziva (najčešće oktogena, heksogena ili pentrita) u smjesi s nekim polimernim materijalom. Na sobnoj je temperaturi mekan i savitljiv, pa se može lako oblikovati. Najosjetljiviji su inicijalni eksplozivi (npr. praskava želatina i olovni azid) koji eksplodiraju na udarac ili koji drugi način, uzrokujući eksploziju naboja, pa služe za punjenje kapsula i detonatora.